आपापली मते: डॉ. श्रीनिवास जनार्दन कशाळीकर

विद्यार्थी: कुंभ मेळ्याविषयी बोलताना; नामस्मरणात केलेले कार्य सत्कारणी लागते आणि नामविस्मरणात केलेले वाया जाते; असे आपण म्हणालात. पण पुष्कळदा सामान्य माणसे यासंदर्भातील सरकारी धोरणांच्यावर आपापली मते प्रदर्शित करतात, टीका-टिप्पणी करतात. त्याबद्दल तुम्ही काय सांगाल?

शिक्षक: आपण सर्वच जण सामान्य आहोत. आपल्याला कोणत्याही गोष्टीची थोडीफार जरी झळ लागली तरी आपण तक्रार करतो आणि थोडासा जरी फायदा झाला तरी सरकारचा उदो-उदो करतो. आपली मुले-बाळे, आपले आप्त-स्वकीय, आपले मान-अपमान, आपला फायदा-तोटा; ह्यांभोवती आपली मते फिरतात. त्यामुळे; आपणा सर्वांना लोकशाही कितीही श्रेष्ठ वाटत असली तरी; आपण व्यक्त केलेली प्रत्येक टीका-टिपण्णी आणि व्यक्त केलेले प्रत्येक मत विचारात घ्यायच्या लायकीचे असतेच असे नाही, हे इतरांप्रमाणेच आपल्याला देखील पक्के माहीत असते.

विद्यार्थी: याचा अर्थ; सामान्यांची मते लक्षात घेतली जाऊ नयेत असा घ्यायचा का?

शिक्षक: सामान्यांची मते नक्कीच लक्षात घेतली जायला हवीत. पण त्यांच्या कल्याणाच्या दृष्टीने; त्यांच्या मतांना किती महत्व द्यायचे हे नामस्मरण करणाऱ्या शासकांना बरोबर कळते. ते लोकापवाद किंवा लोकप्रियता यांनी दबून वा बहकून जात नाहीत. लोकप्रतारणा करीत नाहीत आणि लोकानुनय देखील करीत नाहीत. कारण; नामस्मरणाद्वारे; चित्त शुद्ध होत चाललेले वा झालेले शासक; जेव्हां एखादे धोरण आंखतात, एखादा विचार करतात, एखादा संकल्प करतात, एखादी योजना आखतात, किंवा एखाद्या योजनेची अंमलबजावणी करतात, तेव्हां ते सारे नि:स्वार्थ भावनेतून, भेदभाव रहित वृत्तीतून होत असते. ते सारे थेट गुरुमार्फत, विश्वचैतन्याच्या जननीमार्फत वा ईश्वरामार्फत घडत असते. त्यामुळे ते चैतन्याकडे वा ईश्वराकडे नेणारे असते. आणि म्हणून ते विश्वकल्याणाचेच असते. जेव्हा असे लोक; शस्त्रसत्ता, राजसत्ता, अर्थसत्ता, आरोग्यसत्ता, उद्योगसत्ता, शिक्षणसत्ता अशा सर्व सत्तास्थानी येतात आणि राज्य करतात, तेव्हां त्या राज्यालाच रामराज्य म्हणतात.
कुंभ मेळाच नव्हे तर इतर यात्रा व उत्सवांबद्दल निस्वार्थपणे टीका-टिप्पणी करण्यासाठी व लोकशाही खऱ्या अर्थाने लोककल्याणकारी आणि बळकट करण्यासाठी, आपल्यासारख्या सामान्य लोकांचे विचार देखील नामस्मरणाच्या योगाने; संकुचित कोशातून बाहेर आले पाहिजेत. अशा तऱ्हेने आपण निस्वार्थी आणि विशाल बनलो तरच; चांगल्या नेतृत्वाला समजून घेऊन बळ देऊ शकू किंवा स्वत: चांगले नेते बनू शकू!

कोणत्या गोष्टी सत्कारणी लागतात? डॉ. श्रीनिवास जनार्दन कशाळीकर

विद्यार्थी: कुंभ मेळ्यावर विनाकारण वेळ, पैसा आणि शक्ती यांचा अपव्यय होतो असे म्हटले जाते. तुमचे काय मत आहे? किंबहुना; आपण ज्या ज्या गोष्टी करतो, त्यातल्या कोणत्या गोष्टी सत्कारणी लागतात आणि कोणत्या वाया जातात; हे कसे ठरवायचे?

शिक्षक: ज्या लोकांना ह्या प्रश्नाचे उत्तर सापडले, त्यांना; संत, साधू, महात्मा, ऋषी, मुनी, तत्ववेत्ते, योगी, महायोगी, ज्ञानी इत्यादी म्हणतात. सत्याचा साक्षात् अनुभव घेतलेल्या लोकांना सद्गुरू म्हणतात. त्यांनी मोठ्या उदार अंत:करणाने आणि आत्मीयतेने त्यांना सापडलेले उत्तर आपल्याला सांगितले आहे.

सत् म्हणजे सत्य. “सत्कारणी” लागणाऱ्या गोष्टी म्हणजे; सत्याकडे नेणाऱ्या आणि सत्यामध्ये समरस होण्यामध्ये उपयोगी पडणाऱ्या गोष्टी!

आपण रोज प्रातर्विधी करतो, आंघोळ करतो, पूजा करतो, कपडे धुतो, घरातली साफसफाई करतो, व्यायाम करतो, स्वयंपाक करतो, नोकरी-धंदा करतो, नफा कमावतो, नाव कमावतो, राजकारण करतो, सत्ताकारण करतो, मनोरंजन करतो आणि ह्याशिवाय असंख्य बऱ्या-वाईट गोष्टी करतो. ह्यातल्या कोणत्या गोष्टी आपल्याला सत्याकडे पोचवतात; म्हणजेच “सत्कारणी” लागतात? शिक्षण, क्रीडा, करमणूक, व्यापार, उद्योग, शेती, आरोग्यसेवा, संगीत, नाट्य; अशा कोणत्याही बाबीकडे पहा. ह्यातल्या ज्या ज्या गोष्टी आपण नामविस्मरणात करतो, त्या त्या आपल्याला आपल्या अंतरात्म्यापासून म्हणजेच सत्यापासून परावृत्त करतात आणि दूर लोटतात! म्हणजेच त्यांत घातलेले पैसे, श्रम आणि वेळ वाया जातात, व्यर्थ जातात, फुकट जातात!
वास्तविक; आपले अंतर्बाह्य व्यापणारे चैतन्य आपल्या अंत:करणातल्या आकाशात निरंतर बरसत असते. मनुष्य कोणत्याही धर्माचा, पंथाचा, जातीचा, देशाचा, वंशाचा, व्यवसायाचा वा वयाचा असो, याला अपवाद असत नाही. त्याचप्रमाणे मनुष्य व्याधीग्रस्त असो वा निरोगी, अपंग असो वा धडधाकट, अशक्त असो वा सशक्त, व्यसनी असो वा निर्व्यसनी, अपराधी असो वा निरपराधी आणि गरीब असो वा श्रीमंत याला अपवाद असत नाही. अगदी जगभरातल्या बलाढ्य देशांचे अध्यक्ष, पंतप्रधान आणि सेनानी देखील याला अपवाद असत नाहीत! पण आपण; आपल्याच हृदयात बरसणाऱ्या ह्या चैतन्याच्या विस्मृतीमुळे ते इतके नजीक असतानाही त्याला ओळखत नाही आणि त्याचे महत्व जाणत नाही! उलट; त्याला पारखे होऊन चैतन्यतृष्णाक्रांत होऊन चैतन्याच्या एका एका थेंबासाठी कासावीस होत असतो, तडफडत असतो!
नामस्मरण म्हणजेच चैतन्याचे, सत्याचे स्मरण. त्याची जोड मिळाली की, आपली प्रत्येक कृती सत्कारणी लागते आणि त्याची जोड मिळाली नाही तर; म्हणजेच नामाच्याविस्मरणात; आपली प्रत्येक कृती वाया जाते!

नामविचार डॉ. श्रीनिवास कशाळीकर (INSIGHTS IN NAMASMARAN DR. SHRINIWAS KASHALIKAR)

नामस्मरण हा वैद्यकीय अध्ययनाचा आणि वैद्यकीय ज्ञानाचा आत्मा आहे.
NAMASMARAN IS THE SOUL OF MEDICAL STUDY AND MEDICAL KNOWLEDGE.

नामस्मरणाचे महत्व शिकवणे सर्वांच्या हिताचे आहे.
TEACHING THE IMPORTANCE OF NAMASMARAN IS BENEVOLENT TO ALL.

नामस्मरण हा कधीही न संपणारा शक्तीस्त्रोत आहे.
NAMASMARAN IS THE UNENDING SOURCE OF POWER.

नामस्मरण हे डॉक्टरच्या प्रिस्क्रिप्शनचे हृदय आहे.
ADVICE OF NAMASMARAN IS THE HEART OF MEDICAL PRESCRIPTION.

नामस्मरण हे वैद्यकीय क्षेत्राचे चैतन्य आहे.
NAMASMARAN IS THE LIFE FORCE OF MEDICAL FIELD.

नामस्मरण हा सम्यक् आरोग्याचा गाभा आहे.
NAMASMARAN IS THE CORE OF HOLISTIC HEALTH.

नामस्मरण हा मूल्यशिक्षणाचा प्राण आहे.
NAMASMARAN IS THE SOUL OF VALUE EDUCATION.

नामस्मरणाशिवाय सर्व अध्यापन अपूर्ण राहते.
ALL TEACHING IS INCOMPLETE WITHOUT NAMASMARAN.

नाम स्मरे निरंतर
ते जाणावे पुण्य शरीर
माहां दोषांचे गिरीवर
रामनामें नासती
श्रीमत् दासबोध

ऐसे माझेनि नामघोषें l नाहीं करिती विश्वाची दु:खें ll
अवघें जगचि महासुखें l दुमदुमित भरलें ll
ज्ञानेश्वरी,९.२००.



कहीं एकाधेनि वैकुंठा जावें l तें तिहीं वैकुंठचि केलें आघवें ll
ऐसे नामघोष गौरवें l धवळले विश्व ll
ज्ञानेश्वरी,९.२०३


हरेर्नाम हरेर्नाम हरेर्नामैव केवलम् l
कलौ नास्त्यैव नास्त्यैव नास्त्यैव गतिरन्यथाll
भगवान महर्षि व्यास


नामस्मरण ही अचूक रोगनिदानाची गुरुकिल्ली आहे.
NAMASMARAN IS THE KEY TO CORRECT DIAGNOSIS.

नामस्मरण हा वैद्यकीय निर्णयक्षमतेचा कणा आहे.
NAMASMARAN IS THE BACKBONE OF MEDICAL DECISION MAKING.

नामस्मरण; सर्व प्रकारच्या वैद्यकीय सेवेचा मूलाधार आहे.
NAMASMARAN IS THE BASIS OF ALL THE MEDICAL SERVICES.

नामस्मरण हे सर्वांसाठी अत्यावश्यक आणि समान असे पथ्य आहे.
NAMASMARAN IS AN ESSENTIAL REGIMEN COMMON TO ALL.

नामस्मरणाने कर्मचारी, संस्थाचालक, त्यांची कुटुंबे; आणि संस्थेचे कल्याण होते.
NAMASMARAN IS BENEVOLENT TO EMPLOYEES, EMPLOYERS, THEIR FAMILIES; AND THE ORGANIZATION.

नामस्मरण हा प्रत्येकाचा जन्मसिद्ध अधिकार आहे!
NAMASMARAN IS A BIRTHRIGHT EVERYONE!

नामस्मरण ही अज्ञात सहजप्रवृत्ती आहे!
NAMASMARAN IS AN UNIDENTIFIED INSTINCT!

नामस्मरणाची सहजप्रवृत्ती दबून राहणे हे तणावाचे मूळ कारण आहे!
THE ROOT CAUSE OF STRESS IS; SUPPRESSION OF THE INSTINCT OF NAMASMARAN!

नामस्मरण हा संपूर्ण तणावमुक्तीचा गाभा आहे!
NAMASMARAN IS THE CORE OF TOTAL STRESS MANAGEMENT!

एरवी कधीही नजरेला न येणारे: डॉ. श्रीनिवास जनार्दन कशाळीकर

शिक्षक: कुंभ मेळ्याच्या निमित्ताने आपल्यासारख्या प्रापंचिक लोकांना हे कळू शकते; की सहजासहजी आढळणाऱ्या आणि सुप्रसिद्ध अशा परंपरापासून दूर; एरवी कधीही नजरेला न येणारे; आणि गावा-शहरापासून दूर; एकांतात नामसाधना करणारे असे शेकडो साधू आहेत. पूर्वापार अखंडपणे चालत आलेली त्यांची नामजपाची चैतन्यधारा, त्यांची तपश्चर्या; आपल्याला सहजासहजी दिसत नाही. पण तीच संजीवनी आपला, आपल्या समाजाचा, आपल्या देशाचा आणि संपूर्ण विश्वाचा; संपूर्ण अधोगतीपासून आणि अध:पतनापासून बचाव करीत आहे! आपणा सर्वांना; संकटात राखत आहे, अडचणीत मदत करीत आहे आणि बिकट परिस्थितीत सावरत आहे!
संत-महात्म्यांचे लोककल्याणकारी अंतरंग आणि त्यांची तपश्चर्या हे चैतन्यसूर्याप्रमाणे असतात. ते चर्मचक्षूना दिसत नाहीत! पण नामस्मरण करीत राहिल्याने ग्रहणक्षमता वाढली की डोळ्यांना प्रत्यक्ष न दिसणाऱ्या त्यांच्या तपश्चर्येची; आपल्याला अंत:प्रचीती येऊ लागते.
आज अंतर्बाह्य व्यापणाऱ्या चैतन्याचा शोध आणि अनुभूती घेण्याची जणूकाही जागतिक चळवळ सुरु झाली आहे. वेगवेगळे देश आणि वेगवेगळ्या संस्था वेगवेगळ्या नावांखाली ह्या चळवळीत सहभागी झाल्या आहेत आणि होत आहेत. योग, रेकी, ध्यान, भक्ती, सेवा इत्यादी विविध मार्गांनी प्रत्येकाच्या अंतरंगात चैतन्यसूर्याचा उदय होतो आहे. चैतन्यप्रभात होते आहे.

विद्यार्थी: कुंभ मेळ्यासंदर्भात देखील जागतिक पातळीवर प्रचंड कुतुहूल आहे! लाखो परदेशी पाहुणे देखील कुंभ मेळ्यात येताना आढळतात. पण सर, नामस्मरणासंदर्भातील तुमचा जो अनुभव तुम्ही सांगितला, त्याबद्दल मला विचारायचे आहे.

शिक्षक: विचार. असे प्रश्न विचारलेच पाहिजेत!

विद्यार्थी: तुमच्या अंतरात्म्यातून नामस्मरण प्रगट झाले आणि तुम्ही मरता मरता वाचलात. कुणी ह्याला योगायोग म्हणेल तर कुणी स्वसंमोहन! काहीजण विचारू शकतील की; “असे अनुभव सर्वांना कशावरून येतील?”.

शिक्षक: खरे आहे! नामस्मरण करणारे सर्वच जण माझ्याप्रमाणे वाचतात असे नव्हे; आणि नामस्मरण करणाऱ्यांचे अपघात होत नाहीत असे नव्हे. पण त्याचबरोबर हे देखील कळते; की नामस्मरण हे एका विशिष्ट हेतूने (उदा. जीव वाचावा म्हणून किंवा अन्य प्रापंचिक स्वार्थासाठी) केल्यामुळे तो हेतू साध्य होतोच असे नाही हे जसे खरे तसेच नामस्मरण हे मूलतः नामाशी म्हणजेच अंतरात्म्याशी म्हणजेच आपल्या गुरूशी तादात्म्य होण्यासाठीच करायचे असते!

आ वासून पसरलेली दरी : डॉ. श्रीनिवास जनार्दन कशाळीकर

विद्यार्थी: कुंभ मेळ्याचे अनुभव आपण हरघडी ऐकतो. पेपरमध्ये वाचतो. टीव्ही वर बघतो. नामस्मरणाविषयीचा तुमचा एखादा अनुभव सांगा ना!

शिक्षक: १५ ते २० वर्षांपूर्वीची हकीकत आहे. हरिश्चंद्रगडला सहल जायची होती. आपल्याला जमेल का; ह्याविषयी मला शंका होती. कारण हरिश्चंद्रगड चढणे किती कठीण आहे ह्याची काहीच कल्पना नव्हती! पण हो ना करता करता मी सहलीला गेलो!
हसत खेळत चढताना मधून मधून दम लागला तरी तेवढ्यापुरती विश्रांती घेत घेत आम्ही चढून गेलो.
पण दुसऱ्या दिवशी जेव्हां आम्ही उतरू लागलो तेव्हां कालच्या श्रमाने पायात अक्षरश: गोळे आले आणि समोरची दरी बघून जीव घाबरून गेला. थोड्या वेळाने समोर भिंतीसारखा उभाच्या उभा पसरलेला तो कातळ (खडक) आला आणि जीवाचे पाणी पाणी झाले! मागे पाठ टेकवून; उभ्या उभ्याच खालच्या दिशेने हळू हळू सरकणे आवश्यक होते. हात पकडण्यासाठी काहीही नव्हते आणि पाय ठेवण्यासाठी जेमतेम खांचा मारलेल्या होत्या! समोरची ४००० फूट खालपर्यंत आ वासून पसरलेली दरी छातीचा थरकाप उडवत होती!
खडकाच्या नेमका मध्यवर पोचतो न पोचतो तोवर पाय थरथरू लागले! मागे, पुढे, वर, खाली, डावीकडे, उजवीकडे कुठेही आणि कोणताही आधार नव्हता! कुणाचा हात मागणे म्हणजे स्वत:बरोबर दरीत पडण्याचे त्याला आमंत्रण देणे!
कोणतेही वैद्यकीय ज्ञान, तंत्रज्ञान, औषध, पाणी, पैसा अडका अशी कुणाचीही कोणतीही मदत मला उपयोगी पडू शकत नव्हती; हे जेव्हां माझ्या ध्यानात आले तेव्हां मी थिजून गेलो! माझे सर्व काही; क्षणार्धात समोरच्या दरीत रसातळाला जाणार होते! आपले अस्तित्व पूर्णपणे संपणार आहे; ह्या भयावह विचाराबरोबर मनात प्रश्न आला; आता उरणार काय? माझ्याबरोबर सर्व विश्वच नष्ट झाल्यावर शिल्लक काय राहणार आहे?
अकस्मात् वीज पडावी तसा लख्ख प्रकाश पडला; माझ्यासकट सर्व नष्ट झाले तरी अनंतकालपर्यंत शिल्लक आणि टिकून राहणारच राहणार असे तत्व आहे माझ्या अंतर्यामी आहे आणि ते म्हणजे नाम! अशा तऱ्हेने ज्या क्षणी नामस्मरण झाले, त्याच क्षणी मी वाऱ्याच्या झुळकीसारखा तरंगत; बघता बघता त्या विशाल खडकाच्या पायथ्यापाशी आलो!
अशा तऱ्हेने आपले जगणे-मरणे आणि बाकी सर्व देखील आपला अंतरात्मा, गुरु, किंवा नामाचीच लीला नाही काय? खरे सांगतो, ह्या अनुभवातून सगळे संकुचित पूर्वग्रह, हट्टाग्रह आणि अभिनिवेश संपत जातात. ह्यातूनच नामनिष्ठा वाढू लागते आणि वैयक्तिक व सामाजिक जीवनात चैतन्य बहरू लागते.